WAYS (WAJS) – GRĘTKIEWICZOWA – MARCINKIEWICZOWA JADWIGA (1912-1990)
ps. “Puszkówna”, “Jadzia”, księgowa, dyskobolka z Pabianic, medalistka olimpijska z Los Angeles (1932) i Berlina (1936).
Urodzona 30 stycznia 1912 w Pabianicach, córka Artura i Pauliny Janowskiej, ukończyła Państwową Szkołę Handlową Żeńską w Łodzi (1931) uzyskując dyplom księgowej (w zawodzie tym pracowała od 1938 w Zakładach Chemicznych “Boruta” w Zgierzu). Od najmłodszych lat interesowała się sportem, mając 8 lat uprawiała już gimnastykę w pabianickim “Sokole” i tam też rozpoczęła (1928) zaprawę lekkoatletyczną (trener Władysław Marciniak). Bezpośrednim bodźcem tych zainteresowań był złoty medal olimpijski i sława Haliny Konopackiej po występie w Amsterdamie (1928). Postanowiła pójść w jej ślady. Zadebiutowała podczas lekkoatletycznych mistrzostw Łodzi (1928) wygrywając rzut dyskiem (pokonała olimpijkę Genowefę Kobielską), ale dopiero po skończeniu szkoły (jako uczennica występowała pod pseudonimami: “Puszkówna” lub “Jadzia”) poświęciła się całkowicie sportowi, występując po raz pierwszy w reprezentacji Polski w meczu z Włoszkami w Królewskiej Hucie (8-9 sierpnia 1931).
Zawodniczka Sokoła Pabianice (1926-1936), Boruty Zgierz (1937-1939), DKS Łódź (1945-1948) i ŁKS Włókniarz Łódź (1949-1958). 5-krotnie w czasie swojej kariery sportowej biła rekord świata w rzucie dyskiem: 40.345 (15 maja 1932 Pabianice – jako pierwsza kobieta na świecie przekroczyła 40 m), 40.39 (16 maja 1932 Łódź), 42.43 (19 czerwca 1932 Łódź), 43.08 (15 lipca 1933 Królewska Huta) i 43.795 (11 sierpnia 1934 Londyn). Była 11-krotną reprezentantką Polski w meczach międzypaństwowych (1931-1949), 12-krotną rekordzistką kraju w kuli i dysku i 21-krotną mistrzynią Polski m. in. w rzucie dyskiem (1932-1937, 1945-1948) i w pchnięciu kulą (1934 -1937, 1945, 1947). Zdobyła także 9 tytułów wicemistrzowskich i była 6-krotną mistrzynią kraju w hali. Rekordy życiowe: skok wzwyż – 1.48 (21 maja 1936 Bydgoszcz), 1.515 (hala, 22 lutego 1936 Przemyśl), kula – 12.24 (16 czerwca 1938 Poznań), dysk – 46.22 (4 sierpnia 1936 Berlin).
Była także J. Wajsówna uczestniczką IV Kobiecych Igrzysk Światowych w Londynie (1934), gdzie wygrała rzut dyskiem (43.795) oraz 2-krotnie w okresie międzywojennym uczestniczyła w IO zdobywając brązowy i srebrny medal. Lata okupacji niemieckiej spędziła początkowo w Łodzi, a od grudnia 1939 w Warszawie. Aresztowana wraz z mężem (1943) przeszła ciężkie przesłuchania w siedzibie gestapo przy al. Szucha. Po upadku Powstania Warszawskiego (1944) powróciła do Pabianic, gdzie po zakończeniu wojny mieszkała, pracowała i nadal startowała. Podczas powojennych mistrzostw w Łodzi (1945) zdobyła tytuły najlepszej w Polsce zarówno w dysku jak i kuli. W pierwszych powojennych mistrzostwach Europy w Oslo (1946) zdobyła brązowy medal w rzucie dyskiem (39.37); po raz trzeci zakwalifikowała się do ekipy olimpijskiej. Po rozstaniu się ze sportem (1958) poświęciła się pracy z dziećmi w TPD i Kole Dzieci Specjalnej Troski. Odznaczona m. in. Krzyżem Kawalerskim OOP (1960), Złotą Odznaką Polonii Amerykańskiej (1932). Zasłużona działaczka kultury fizycznej i Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Zmarła 1 lutego 1990 w Pabianicach i została pochowana na tamtejszym Starym Cmentarzu.
*1932 Los Angeles: rzut dyskiem – 3. na 9 start. z wynikiem 38.74 (zw. L. Copeland, USA – 40.58), zdobywając brązowy medal.
*1936 Berlin: rzut dyskiem – 2. na 19 start. z wynikiem 46.22 (zw. Niemka G. Mauermayer – 47.63), zdobywając srebrny medal. Wynik Wajsówny z tych Igrzysk przez 20 lat był rekordem Polski.
*1948 Londyn: rzut dyskiem – 4. na 21 start. z wynikiem 39.30 (zw. Francuzka M. Ostermeyer – 41.92).
Bibl.: Słownik WF, 1990 , z. 3, s. 119-122 (Andrzej Bogusz); Głuszek, Leksykon 1999, s. 358; Pawlak, Olimpijczycy, s. 275-276; Duński, Od Paryża, s. 972-974; Wajs-Marcinkiewicz J., W ślady Konopackiej (w: ) Poczet olimpijczyków polskich, z. 1, s. 55-61; Jasiak H., Z dyskiem po rekordy, Lekkoatletyka, 1989, nr 9; MES, t. 2 , s. 593; Encyklopedia Statystyczna LA , s. 235-236, 253, 156-259, 270-271, 277; Indeks lekkoatletek II RP (w przygotowaniu do druku); Wywiad środowiskowy.