Strefa wiedzy
Starożytne igrzyska olimpijskie
Organizowane były co cztery lata od 776 roku p.n.e. do 393 roku n.e. i były świętem religijnym ku czci Zeusa w Olimpii – słynnym centrum kultowo-sportowym położonym w Elidzie na Peloponezie. W zawodach (agonach) mogli wziąć udział wyłącznie rodowici Grecy (kobietom nie wolno było ani uczestniczyć, ani nawet oglądać zawodów). Początkowo igrzyska trwały 1 dzień, później osiągnęły formę pięciodniową i obejmowały: wyścigi rydwanów, pięciobój klasyczny, konkurencje biegowe, boks, pankration (połączenie zapasów i boksu). Zwycięzcy poszczególnych konkurencji (olimpionikowie) otrzymywali oliwny wieniec. W czasie igrzysk olimpijskich ogłaszano „święty rozejm” (ekecheiria), czyli ogólnogreckie zawieszenie broni. Igrzyska wiązały sport z kulturą i religią Greków, a wysiłek fizyczny z artystyczną ekspresją – rywalizacji sportowej towarzyszyły agony muzyczne i literackie.
Czteroletni okres, oddzielający poszczególne igrzyska zwany „olimpiadą”, Grecy przyjęli jako cykl chronologiczny rachuby czasu. Igrzyska w Olimpii trwały 1168 lat; w tym czasie rozegrano 293 igrzyska. W 393 roku n.e. rzymski cesarz Teodozjusz I Wielki wydał werdykt zakazujący organizowania pogańskich igrzysk. Dzięki wykopaliskom archeologicznym pod koniec XIX wieku odkryte zostały ruiny wszystkich głównych budowli w Olimpii. Wywołało to w Europie ogromne zainteresowanie historią starożytnych igrzysk olimpijskich, w tym także Pierre’a de Coubertin…
Pierre de Coubertin
Żył w latach 01.01.1863-22.09.1937. Francuski pedagog, twórca olimpizmu – sportowej filozofii oraz architekt nowożytnych igrzysk olimpijskich. Z jego inicjatywy powołano w 1894 roku Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl) oraz odbyły się – po 15. wiekach nieobecności – igrzyska olimpijskie (Igrzyska I Olimpiady w Atenach w 1896 roku). Był działaczem społecznym i sportowym, wielkim wizjonerem i humanistą, człowiekiem, który wyprzedzał swoją epokę. Liderem francuskiej reformy edukacji, którą chciał – wzorem brytyjskiego modelu kształcenia młodzieży – oprzeć na systemie sportów szkolnych, zgodnie z ideą wychowania poprzez sport. W latach 1894-1896 Sekretarz Generalny MKOl, 1896-1925 jego Prezydent. Niekwestionowany intelektualny lider Ruchu Olimpijskiego.
Był jednym z pierwszych, który dostrzegł międzynarodową atrakcyjność współczesnego sportu – i pierwszy, który docenił możliwość wykorzystania go do celów społecznych i edukacyjnych.
Dzięki Coubertinowi co cztery lata możemy oglądać największe i najstarsze święto sportu na świecie. Zawdzięczamy mu ponadto zaprojektowanie symbolu olimpijskiego, wprowadzenie motta igrzysk olimpijskich (łac. citius, altius, fortius– szybciej-wyżej-silniej), ułożenie tekstu pierwszej przysięgi olimpijskiej, opracowanie ceremonii otwarcia i zamknięcia igrzysk, zainicjowanie włączenia sztuki do programu igrzysk olimpijskich (Olimpijskie Konkursy Sztuki i Literatury, 1912-1948).
Przełomy igrzysk
- 776 r. p.n.e – 393 r. n.e. – okres, w którym odbywały się igrzyska w starożytnej Grecji. Pierwszym odnotowanym zwycięzcą był Koroibos z Elidy (bieg krótki – dromos)
- 1894 – 23 czerwca zostaje założony Międzynarodowy Komitet Olimpijski. Na pamiątkę tego dnia co roku obchodzimy Dzień Olimpijski #OlympicDay
- 1896 – 6 kwietnia w Atenach odbyły się pierwsze nowożytne igrzyska olimpijskie (Igrzyska I Olimpiady). Na pamiątkę tego dnia co roku obchodzimy Międzynarodowy Dzień Sportu dla Rozwoju i Pokoju.
Pierwszym mistrzem olimpijskim został James Connolly (trójskok). Wykonano hymn olimpijski, do którego muzykę stworzył Spyros Samaras, a słowa napisał Kostis Palamas. Dopiero w 1920 roku utwór uzyskał rangę oficjalnego hymnu igrzysk
- 1900 – Igrzyska II Olimpiady w Paryżu. Po raz pierwszy wystąpiły kobiety – stanowiły 2,2% wszystkich uczestników. Pierwszą mistrzynią olimpijską została Charlotte Cooper (tenis)
- 1904 – od Igrzysk III Olimpiady w Saint Louis w 1904 roku medal wręczany jest za trzy pierwsze miejsca (I – złoty, II – srebrny, III – brązowy). Pierwszy przypadek dopingu w igrzyskach nowożytnych – Thomas Hicks, bieg maratoński
- 1908 – Igrzyska IV Olimpiady w Londynie – po raz pierwszy odbywa się defilada reprezentacji narodowych
- 1912 – Igrzyska V Olimpiady w Sztokholmie – po raz pierwszy odbywa się Olimpijski Konkurs Sztuki i Literatury, który organizowany będzie przez MKOl do 1948 roku. Pierwszy oficjalny plakat olimpijski. Pojawia się elektroniczny pomiar czasu. Na igrzyskach w Sztokholmie po raz pierwszy pojawili się zawodnicy ze wszystkich pięciu kontynentów
- 1916 – z powodu I wojny światowej igrzyska olimpijskie nie odbywają się
- 1919 – w Krakowie powstaje Komitet Udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich (od 1925 r. pod nazwą Polski Komitet Olimpijski)
- 1920 – Igrzyska VII Olimpiady w Antwerpii – przysięga olimpijska jest po raz pierwszy złożona przez zawodnika (Victor Boin – szermierka, waterpolo). Flaga olimpijska po raz pierwszy powiewa na stadionie. Wprowadzono zwyczaj wypuszczania w niebo gołębi – symbolu pokoju pomiędzy narodami. Polacy nie biorą udziału w igrzyskach ze względu na wojnę polsko-bolszewicką
- 1924 – w Chamonix odbywa się Tydzień Sportów Zimowych (później I Zimowe Igrzyska Olimpijskie). Debiut Polskiej Reprezentacji Olimpijskiej. Motto olimpijskie (łac. citius, altius, fortius – szybciej, wyżej, silniej) zostaje po raz pierwszy oficjalnie użyte. Pierwsza radiowa transmisja z igrzysk
- 1924 – Igrzyska VIII Olimpiady w Paryżu. Polska Reprezentacja Olimpijska zdobywa pierwsze medale (srebrny – kolarze torowi: Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk; brązowy – jeźdźciec Adam Królikiewicz). Po raz pierwszy pojawia się wioska olimpijska dla zawodników. Podczas ceremonii zamknięcia podniesiono trzy flagi – Grecji, aktualnego gospodarza igrzysk oraz kraju, który będzie organizował kolejne igrzyska. Po raz pierwszy na letnich igrzyskach olimpijskich pojawia się emblemat
- 1928 – Igrzyska IX Olimpiady w Amsterdamie – udział kobiet wzrósł do prawie 10%. Defiladę po raz pierwszy otwiera reprezentacja Grecji, a kończy ekipa gospodarza igrzysk. Po raz pierwszy zostaje zapalony olimpijski znicz, ale płomień z Olimpii sprowadzono dopiero w 1936 roku. Wprowadzono dużą tablicę wyników, które pojawiały się natychmiast po zakończeniu zawodów. Pierwsza polska mistrzyni olimpijska – Halina Konopacka (rzut dyskiem) i pierwszy złoty medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki i Literatury (Kazimierz Wierzyński, tomik wierszy „Laur Olimpijski”)
- 1932 – Igrzyska X Olimpiady w Los Angeles. Wprowadzenie trójpoziomowej trybuny zwycięskiej. Po raz pierwszy wprowadzony został automatyczny pomiar czasu (dokładność: 1/10 sekund) oraz fotofinisz. Po raz pierwszy odegrano hymn narodowy kraju zwycięzcy i zwyczaj wciągania na maszt flag narodowych z krajów medalistów. Pierwsza nieoficjalna maskotka – żywy piesek – czarny terier Smoky. Pierwszy polski mistrz olimpijski – Janusz Kusociński (bieg 1000 metrów)
- 1936 – Igrzyska XI Olimpiady w Berlinie jako pierwsze były transmitowane w całym mieście – ustawiono dwadzieścia pięć dużych ekranów, które umożliwiały miejscowej ludności bezpłatne oglądanie wydarzeń. Powstał film o igrzyskach, jego reżyserem była Leni Riefenstahl. Pierwsza sztafeta z ogniem olimpijskim. Pojawiają się pierwsze znaki graficzne, identyfikujące poszczególne dyscypliny olimpijskie
- 1940, 1944 – z powodu II wojny światowej igrzyska olimpijskie nie odbywają się. Z inicjatywy Polaków dwukrotnie odbyły się igrzyska olimpijskie w oflagach jenieckich – w 1940 w Langwasser pod Norymbergią i w 1944 w Woldenbergu (Dobiegniew)
- 1948 – Igrzyska XIV Olimpiady w Londynie były pierwszymi pokazywanymi w domowej telewizji i po raz pierwszy wprowadzono bloki startowe dla sportowców w wyścigach sprinterskich
- 1952 – Igrzyska XV Olimpiady w Helsinkach – płomień olimpijski został po raz pierwszy zapalony w miejscu narodzin Sondre Nordheima, pioniera nowoczesnego narciarstwa, a następnie przekazany przez 94 narciarzy do Oslo
- 1956 – VII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Cortina d’Ampezzo. Pierwszy medal zimowych igrzysk olimpijskich zdobył dla Polski Franciszek Gąsienica-Groń w kombinacji norweskiej (brąz). Pierwsza transmisja na żywo zawodów
- 1956 – Igrzyska XVI Olimpiady w Melbourne – to pierwsza impreza, która odbyła się na półkuli południowej. Po raz pierwszy większość z 3178 zawodników przyleciała samolotem. Po raz pierwszy zawodnicy podczas ceremonii zamknięcia igrzysk idą wszyscy razem, nie są podzieleni na poszczególne narodowe reprezentacje – ma to symbolizować świat bez wojen i przyjaźń
- 1960 – VIII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Squaw Valley – ponad 20% wszystkich uczestników stanowią kobiety
- 1960 – Igrzyska XVII Olimpiady w Rzymie – Abebe Bikila z Etiopii swoim zwycięstwem w maratonie został pierwszym czarnym Afrykaninem, który zdobył złoty medal olimpijski. Tego roku, także w Rzymie zostają rozegrane I Letnie Igrzyska Paraolimpijskie
- 1964 – IX Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Innsbrucku – po raz pierwszy w zimowej edycji imprezy znicz olimpijski został zapalony w Olimpii w Grecji, a następnie przekazany do miasta-organizatora
- 1964 – Igrzyska XVIII Olimpiady w Tokio – wprowadzono ulepszone technologie pomiaru czasu i punktacji, w tym pierwsze użycie komputerów do prowadzenia statystyk. Japończycy wprowadzili do igrzysk jednolity graficzny system identyfikacji i komunikacji wizualnej, obejmujący zarówno dyscypliny i wydarzenia sportowe na arenach olimpijskich, jak i cały system informacji, usług i transportu. Był to pierwszy – na tak szeroką skalę – wprowadzony system grafiki użytkowej, pozwalający uczestnikom swobodnie poruszać się po terenach olimpijskich
- 1964 – Pierwsza nagroda dla zawodnika za czyn-postawę fair play na zawodach sportowych przyznana przez Międzynarodowy Komitet Fair Play (Trofeum im. Pierre’a de Coubertin). Otrzymał ją włoski bobsleista Eugenio Monti
- 1968 – Igrzyska XIX Olimpiady w Meksyku – wprowadzono kontrole antydopingowe. Na stadionie pojawiła się sztuczna nawierzchnia (tartan)
- 1972 – XI Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Sapporo – setny medal olimpijski i jednocześnie pierwszy złoty w sportach zimowych zdobywa dla Polski skoczek narciarski Wojciech Fortuna
- 1972 – Igrzyska XX Olimpiady w Monachium – pierwsza oficjalna maskotka zatwierdzona przez MKOl – stylizowany pies jamnik „Waldi”. Wybór jamnika na maskotkę tłumaczono tym, że psy tej rasy posiadają cechy nieodzowne u sportowców: odporność, wytrwałość, upór i zwinność. Ponadto barwy maskotki miały odzwierciedlać krajobraz Bawarii. Od tych igrzysk wszyscy gospodarze kolejnych edycji imprezy tworzyli własne wzory piktogramów, bazując na regułach opracowanych przez niemieckiego grafika Otla Aichera
- 1976 – XII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Innsbrucku. Pierwsza oficjalna maskotka zimowych igrzysk olimpijskich – bałwanek „Mandele”. Maskotka reprezentowała śnieg, zimę, rozśpiewany i roztańczony Tyrol oraz słynną tyrolską gościnność
- 1984 – Igrzyska XXIII Olimpiady w Los Angeles – Polska, tak jak większość państw bloku wschodniego nie bierze ze względów ideologicznych udziału w imprezie. MKOl znosi zasadę, według której w imprezie mogą brać udział wyłącznie sportowcy-amatorzy
- 1991 – I Letni Olimpijski Festiwal Młodzieży Europy (European Youth Olympic Festival – EYOF)– Bruksela
- 1991 – MKOl podjął historyczną decyzję: każdy nowy sport, który chce zostać włączony do programu olimpijskiego, musi obejmować zawody kobiet
- 1992 – XVI Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Albertville. To był ostatni raz, kiedy letnie i zimowe Igrzyska odbywały się w tym samym roku; następną zimową edycję zaplanowano na 1994 r., a letnią na 1996 r.
- 1993 – I Zimowy Olimpijski Festiwal Młodzieży Europy EYOF – Aosta (Włochy)
- 1994 – XVII Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Lillehammer – nazywane są pierwszymi „zielonymi igrzyskami” dzięki wdrożeniu przez organizatorów przy projektowaniu imprezy ponad 20 projektów dotyczących zrównoważonego rozwoju
- 1996 – gospodarzem Letnich Igrzysk Olimpijskich Stulecia 1896-1996 zostaje Atlanta (Igrzyska XXVI Olimpiady). Po raz pierwszy w historii igrzysk olimpijskich w imprezie wzięły udział wszystkie 197 Narodowe Komitety Olimpijskie
- 1999 – powstaje Światowa Agencja Antydopingowa (World Antidoping Agency WADA)
- 2004 – na awersie medali przyznawanych zwycięskim olimpijczykom od igrzysk w 1928 roku (Amsterdam) do igrzysk w 2000 roku (Sydney) widniała bogini Nike, trzymając w jednej ręce kłos zboża i wieniec w drugiej. Od Igrzysk XXVIII Olimpiady w Atenach w 2004 roku Nike leci na stadion Panathinaikos przynosząc zwycięstwo najlepszemu sportowcowi. Zmiana ma odzwierciedlać grecki charakter igrzysk, zarówno pod względem ich pochodzenia, jak i ich odrodzenia. Igrzyska w Atenach w były pierwszymi transmitowanymi w Internecie.
- 2010 – I Letnie Młodzieżowe Igrzyska Olimpijskie (Youth Olympic Games YOG)– Singapur
- 2012 – I Zimowe Młodzieżowe Igrzyska Olimpijskie – Innsbruck
- 2012 – Igrzyska XXX Olimpiady w Londynie – dzięki zastosowanym przez organizatorów ekologicznym rozwiązaniom zostały uznane za najbardziej „zielone” igrzyska w historii
- 2015 – I Igrzyska Europejskie – Baku
- 2016 – Igrzyska XXXI Olimpiady w Rio de Janeiro (Brazylia) – udział kobiet wzrósł do 45%. Amerykański pływak Micheal Phelps dołożył do swojej kolekcji olimpijskich medali kolejnych 5 złotych potwierdzając swoją pozycję multimedalisty olimpijskiego wszechczasów (28 medali w tym 23 złote)
- 2020 – Igrzyska XXXII Olimpiady w Tokio zostają przełożone na 2021 rok ze względu na pandemię koronawirusa
Sport olimpijski
Program olimpijski obejmuje wszystkie sporty igrzysk olimpijskich. MKOl ma prawo do dodawania lub usuwania dowolnego sportu, dyscypliny lub konkurencji. Aby sport mógł zostać włączony do programu olimpijskiego, musi być zarządzany przez międzynarodową federację sportową, która przestrzega Karty Olimpijskiej i stosuje Światowy Kodeks Antydopingowy. Jeśli dany sport jest szeroko praktykowany na całym świecie i spełnia szereg kryteriów ustanowionych przez MKOl może jego decyzją zostać dodany do programu olimpijskiego. Podczas Igrzysk I Olimpiady w Atenach w 1896 roku w programie było 8 sportów: lekkoatletyka, kolarstwo, szermierka, podnoszenie ciężarów, zapasy, pływanie, tenis i strzelectwo. Od tamtej pory program olimpijski przeszedł długą drogę: zaprzestano niektórych sportów (np. polo i krykiet); inne zostały wycofane, a następnie ponownie wprowadzone (np. łucznictwo i tenis), podczas gdy dodano kilka nowych sportów (np. triathlon, taekwondo, jazda na deskorolce).
W programie I Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Chamonix w 1924 roku było sześć sportów: bobsleje, curling, hokej na lodzie, łyżwiarstwo figurowe i szybkie, narciarstwo (biegi i skoki narciarskie) oraz wyścig patroli wojskowych. Niektórych sportów brakowało w oficjalnym programie kilku edycji igrzysk, zanim zostały ponownie wprowadzone. Liczba sportów na zimowych igrzyskach od lat utrzymuje się na stosunkowo stabilnym poziomie.
Identyfikacja wizualna igrzysk
Jest opracowywana dla każdych igrzysk olimpijskich w celu stworzenia efektu spójności, który można odnaleźć we wszystkich aspektach wydarzenia – na stadionach, strojach, emblematach (logotypach), maskotkach, a nawet piktogramach (znakach graficznych). Ponadto Komitety Organizacyjne Igrzysk Olimpijskich (miasto-gospodarz) ogłaszają niejednokrotnie konkursy na projekt plakatów olimpijskich, które będą promować wydarzenie.
Identyfikacja wizualna jest ważnym narzędziem, które sprawia, że każde igrzyska są wyjątkowe. Odzwierciedla ona miasto i kraj gospodarza, jest inspirowana jego kulturą, charakterem i historią oraz pomaga stworzyć świąteczną, niezwykłą atmosferę dla widzów i wszystkich akredytowanych osób. Okazją do popularyzacji wiedzy o danym miejscu są także ceremonie otwarcia i zamknięcia igrzysk oraz odbywające się równolegle do zawodów sportowych programy kulturalno – edukacyjne (spektakle, koncerty, wystawy i warsztaty).
Elementy identyfikacji wizualnej igrzysk olimpijskich powstają w znakomitej większości przy współudziale wybitnych artystów i stają się często ikonami sztuki i (pop)kultury. Są zaproszeniem do poznania historii igrzysk i świadectwem panującego w danym czasie stylu oraz społeczno-politycznego kontekstu epoki. Dodatkowo przekazują wartości olimpijskie oraz prowadzą dialog z międzynarodową społecznością artystyczną wzmacniając tym samym więzi sportu i sztuki.
Wartości olimpijskie
W Ruchu Olimpijskim wyróżniamy trzy podstawowe wartości, które wynikają z zasad olimpizmu zawartych w Karcie Olimpijskiej:
- dążenie do doskonałości – robienie wszystkiego, co w naszej mocy, na boisku lub w życiu pozasportowym. Ważne jest, aby nie tyle wygrywać, co brać udział, robić postępy, przy czym należy pamiętać o zachowaniu zdrowej równowagi pomiędzy ciałem, wolą i umysłem, dbając jednakowo o te wszystkie te elementy. Procesy intelektualne (nauka) są wspierane wychowaniem poprzez wartości sportu – w efekcie rozwijamy się fizycznie, umysłowo oraz moralnie
- szacunek – zarówno dla siebie i swojego ciała, dla innych ludzi, zasad i przepisów, dla sportu i dla środowiska
- przyjaźń – zachęca nas do postrzegania sportu jako narzędzia wzajemnego zrozumienia między ludźmi na całym świecie
Z wartości olimpijskich i zasad olimpizmu wynikają także dodatkowe motywy edukacyjne: radość z wysiłku oraz fair play.